Merkezi̇ Kri̇pto Borsası'nın Varlık Suç Ortağı Riski Analizi

Giriş

2022 yılının Kasım ayında, tanınmış bir borsa aniden para çekme işlemlerini durdurdu ve iflas başvurusunda bulundu, bu durum birçok kullanıcının varlıklarının çekilememesine yol açtı. Bu olay, merkezi̇ kri̇pto borsasi (CEX) varlık güvenlik mekanizmaları üzerinde geniş çaplı sorgulamalara neden oldu. Ancak, tarihte benzer birçok olay yaşanmış olmasına rağmen, kripto varlıklar sektöründeki çoğu kullanıcı hala varlıklarını merkezi borsalarda saklamayı tercih ediyor. Veriler, 2024 yılında yaklaşık %70'lik bir kripto varlık işlem hacminin CEX aracılığıyla gerçekleştirileceğini ve yönetilen varlıkların toplam değerinin 200 milyar doları aşacağını gösteriyor.

Bu çelişkili görünen olgu, sektörün karşılaştığı yapısal zorlukları yansıtmaktadır: Kullanıcılar, merkezi kripto borsalarının sağladığı likidite ve hizmet deneyimine yüksek derecede bağımlıdır, ancak aynı zamanda merkezi yönetimin getirdiği güvenlik risklerini de üstlenmek zorundadır. Bu makale, merkezi kripto borsalarının varlık yönetimi ve saklama konusundaki temel sorunlarını sistematik olarak analiz etmeyi, risk mekanizmalarını ve içsel nedenlerini netleştirmeyi, yeni saklama modellerini keşfetmek için teorik bir temel sağlamayı amaçlamaktadır.

Gücün Konsantrasyonu ve Yönetim Dengesizliği

CEX'in işletme yapısı, özellikle varlık kontrolü ve yönetim hakları açısından yüksek derecede merkezi bir özelliğe sahiptir. Düzenlenen geleneksel finansal kurumlarla karşılaştırıldığında, çoğu kripto varlık borsası iç yönetişim, dış düzenleme ve varlık koruma mekanizmaları açısından hala ilkel bir aşamadadır. Bir iflas borsasının tasfiye belgeleri, kurucusunun büyük miktardaki müşteri varlıkları üzerinde doğrudan tasarruf hakkına sahip olduğunu göstermektedir; varlık kontrolü ve denetim hakları arasındaki eşitsizlik ciddi boyuttadır.

Bu durum bir istisna değildir, sektördeki birçok borsa ana cüzdanları hala birkaç ana yöneticinin doğrudan kontrolü altındadır. Çoklu imza mekanizması getirilse bile, imza hakları genellikle iç personel arasında yoğunlaşmakta, gerçek ve etkili bir güç dengesi oluşturmak zorlaşmaktadır. Bu yapı, operasyonel hatalar, etik riskler veya beklenmedik olaylar karşısında belirgin bir zayıflık göstermektedir.

Teorik olarak, merkezi̇ kri̇pto borsasi (CEX) mükemmel bir iç kontrol sistemine sahip olmalıdır, ancak gerçekte, çoğu platform yönetim yapısı ve yetki-bölümleme açısından önemli eksiklikler göstermektedir. Bazı borsaların yönetim ekibi yapısı yüksek derecede homojen olup, ana fonksiyonlar arasında bağımsızlık eksikliği bulunmaktadır, bu da etkili bir iç denetim mekanizması oluşturmalarını zorlaştırmaktadır. Ayrıca, yetki yönetiminde ciddi tehlikeler mevcuttur. Bazı borsaların teknik ekipleri veya güvenlik sorumluları "süper yetkilere" sahiptir ve bu da sistem denetimini bypass ederek kritik işlemler gerçekleştirmelerine olanak tanımaktadır. 2019 yılında bir borsa güvenlik olayı sırasında, hackerlar API yetki yönetim açığını kullanarak büyük miktarda bitcoin çalmış ve sistematik yetki tasarımının zayıflığını gözler önüne sermiştir.

Borsa kâr modeli ile kullanıcı çıkarları arasında yapısal bir çatışma bulunmaktadır. Platform, kullanıcıların işlemlerinden komisyon ve borç verme gelirleri elde eder, ancak zarar meydana geldiğinde genellikle kayıplar kullanıcı tarafından karşılanır. Bu risk transfer mekanizması, borsa yönetiminin varlık güvenliğine olan önemini zayıflatmaktadır. Etkili bir denetim ortamının eksikliğinde, ahlaki risk daha da büyür; bazı platformlar, likidite sıkıntısı yaşandığında müşteri varlıklarını yüksek riskli işlemler için kullanma eğiliminde olabilir.

Kullanıcı varlık durumu doğrulanamaz

Kullanıcıların CEX platformunda gördükleri varlık bakiyesi yalnızca veritabanındaki bir kayıttır, gerçek zincirde tutulan varlıklar değildir. Çoğu platform zincir üzerindeki rezerv durumunu tam olarak açıklamadığı için kullanıcılar, platformun yeterli ödeme gücüne sahip olup olmadığını değerlendirmekte zorlanıyor. Bir iflas borsasının örneği, platform varlıklarının büyük ölçüde kullanıma sunulmuş olmasına rağmen, ön yüz arayüzünün hala müşteri bakiyelerini normal şekilde gösterebildiğini, bu durumun kullanıcıların risk algısını ve tepkisini geciktirdiğini göstermektedir.

Bazı borsalar "rezerv kanıtı" ile şeffaflığı artırdığını iddia etse de, mevcut mekanizmalar genellikle statik anlık görüntülerden ibarettir ve gerçek zamanlılık ile bütünlükten yoksundur. Bazı platformlar, denetim sırasında varlıkları kısa süreliğine içeri alarak hesap verilerini "güzelleştirmiş", denetim sonrası ise bunları dışarı çıkarmıştır; bu durum rezerv kanıtının güvenilirliğini zayıflatmıştır.

Çekim işleme süreci, onay kuralları, varlık tahsis mantığı gibi temel işlemlerin çoğu kamuya açık değildir. Kullanıcılar işlem gönderdikten sonra borsanın gerçek uygulama sürecini anlayamazlar, çekim gecikmeleri veya reddedilme nedenleri genellikle net bir açıklama eksikliği taşır. Bu tür operasyonel kara kutulaşma, kullanıcıların platforma olan güvenini azaltmaktadır.

Ayrıca, bazı platformların para çekme taleplerini seçici olarak işleme alma davranışları bulunmaktadır. Örneğin, belirli bir platform para çekimini durdurmadan önce, üst düzey yöneticiler ve büyük müşteriler varlık transferlerini önceden tamamlamakta, ancak sıradan kullanıcılar para çekme işlemlerinde kısıtlamalarla karşılaşmakta ve bu durum adalet tartışmalarına yol açmaktadır.

Çoğu merkezi̇ kri̇pto borsasi, risk yönetim modeli, rezerv dağılım stratejisi veya aşırı piyasa koşullarına yanıt mekanizmalarını net bir şekilde açıklamamıştır. Kaldıraçlı işlem senaryolarında, kullanıcılar likidasyon veya pozisyon kapanmasının sorumluluğunu kimin üstleneceğini önceden tahmin edemezler ve hatta "kar eden hesaplardan kesinti" yapılarak platformun genel zararını telafi etme durumu bile bulunmaktadır. 2018'de bir borsa, bir pozisyon kapanma olayı nedeniyle kar eden hesaplara "sosyal kayıp" uygulamış ve bu tartışmalara yol açmıştır.

Platformlar arasındaki risk açığı genellikle bilgi kör noktasında bulunur. Kullanıcılar, borsanın yüksek riskli kuruluşlarla varlık ödünç verme veya iş birliği ilişkisi olup olmadığını bilmekte zorluk çeker, bu ilişkiler ancak sistematik bir olay patlak verdikten sonra ortaya çıkar.

Teknik Mimari ve Güvenlik Sınırı

Ticaret verimliliğini sağlamak için, merkezi̇ kri̇pto borsasi sıcak cüzdanda büyük miktarda fon bulundurmak zorundadır, böylece anlık çekimlere destek olabilir. Ancak sıcak cüzdan, özel anahtarları çevrimiçi saklama gerekliliği nedeniyle saldırı hedefi haline gelmektedir. Birçok platformun çalınma olayı, sıcak cüzdan güvenlik sorunlarıyla ilgilidir.

Sıcak cüzdan varlıklarının dağıtımında güvenlik ve verimlilik dengelenmelidir; yetki kontrolü ve işlem süreçleri tasarımı kritik risk noktaları haline gelir. Bazı durumlarda, personel hatalı işlemleri veya yetki yönetimindeki eksiklikler büyük varlıkların yanlış gönderilmesine yol açarak telafi edilemez kayıplara neden olabilir.

Blockchain türlerinin artmasıyla birlikte, CEX'in birden fazla kamu zinciri ve token standartlarını desteklemesi gerekmektedir. Bu çoklu bağlantı mimarisi, teknik yönetim ve güvenlik sağlama karmaşıklığını önemli ölçüde artırmaktadır. Cross-chain köprüleri, varlık eşleştirme, zincir üstü sözleşme uyumluluğu gibi işlem aşamaları, güvenlik açıklarının kaynağı haline gelebilir.

2022 yılında bazı tanınmış bir çapraz zincir köprüsü saldırıya uğrayarak 6.25 milyon dolar çalındı, çünkü özel anahtar doğrulama mekanizması atlatıldı. Çapraz zincir köprülerinin güvenlik sorunları, geçen yıl içinde 20 milyon dolardan fazla varlık kaybına neden oldu ve yapısal karmaşıklığın getirdiği güvenlik zorluklarını vurguladı.

Çoğu borsa yedek sistem tasarımı benimsemesine rağmen, pratikte hâlâ tek nokta bağımlılığı bulunmaktadır. Veritabanı, eşleştirme motoru ve anahtar yönetim sistemi, borsanın çalışmasında kritik bileşenlerdir; bu aşamalardan herhangi birinde bir arıza meydana gelirse, hizmet kesintisine veya hatta varlık hatalı dağılımına yol açabilir.

Veritabanı bozulması, eşleştirme motoru program hatası veya anahtar yönetim sistemi izin açığı, çok kısa bir süre içinde zincirleme sorunlara yol açabilir. Bazı güvenlik olayları, felaket kurtarma sistemine sahip olunsa bile, ana personel veya bileşenlerin arızasının sistemik riski tamamen ortadan kaldırmanın hala zor olduğunu göstermektedir.

Hukuki Tanım ve Varlık Mülkiyetinin Belirsizliği

Farklı ülkelerin kripto varlıkların hukuki niteliğini tanımlama biçimleri farklılık göstermektedir, bazı bölgelerde ise bunların menkul kıymet, para veya mal olarak tanımlanıp tanımlanmadığı henüz net değildir. Bu durum, kullanıcı varlıklarının hukuki durumunu doğrudan etkilemektedir. Borsa iflas ettiğinde, kullanıcı gerçekten varlık sahibi mi yoksa basit bir alacaklı mı olduğu, farklı yargı sistemlerinde belirgin farklılıklar göstermektedir.

Bir tanınmış borsa iflas tasfiyesi davasında, mahkeme kullanıcıların alacaklı, mülkiyet sahibi değil olduğuna karar verdi ve bu durum tazminat süresinin uzamasına, tazminat oranının düşmesine yol açtı. Bu tür hukuki belirsizlik, merkezi̇ kri̇pto borsası kullanıcılarının üstlendiği riski daha da artırdı.

Birçok merkezi̇ kri̇pto borsasi, farklı yargı alanlarında farklı varlıklar kurarak düzenleyici gerekliliklerden kaçınmaktadır. Platformlar genellikle düzenlemenin daha gevşek olduğu bölgelerde varlık kaydeder, ancak dünya genelinde faaliyet gösterir. Bu yapı bir sorun çıktığında, kullanıcıların haklarını koruma süreci oldukça yüksek bir engelle karşılaşmakta, yasaların uygulanması zorlaşmakta ve icra maliyetleri artmaktadır.

Ayrıca, uluslararası düzenleyici koordinasyon mekanizmalarının eksikliği, çeşitli yerlerde iş gözetiminin kopuk olmasına neden olmaktadır. Bazı platformlar bir bölgede uyumlu bir imaj sergilerken, diğer bir bölgede yüksek riskli veya yasadışı faaliyetler gerçekleştirebilir ve bu da düzenleyici bir kör nokta oluşturur.

Kripto varlıkların anonimliği, kara para aklama düzenlemeleri için zorluklar yaratmaktadır. Merkezi̇ kri̇pto borsası, uyum gereksinimleri ile kullanıcı gizliliği koruma arasındaki çelişkiyi dengelemelidir. KYC ve işlem izleme mekanizmaları aşırı rahat uygulanırsa, platform uyum riski ile karşılaşacaktır; eğer aşırı sıkı olursa, bu kullanıcı gizliliğinin sızması ve uyum maliyetlerinin artmasına neden olabilir.

Veri sızıntısı olaylarının sık meydana gelmesi, kullanıcıların endişelerini artırmıştır; örneğin, bazı borsalarda kullanıcı kimlik bilgilerinin sızdırıldığı olaylar yaşanmış, bu da dolandırıcılık ve sosyal mühendislik saldırısı riskini artırmıştır.

Risk ve Getirinin Asimetrisi

Borsa üst düzey yöneticileri piyasa refah döneminde yüksek kârlar elde eder, ancak bir kayıp veya risk olayı meydana geldiğinde, kayıplar esasen kullanıcılar tarafından üstlenilmektedir. Bu yapı, platformun kısıtlama mekanizmasından yoksun olmasına neden olur ve yönetim, karar alma sürecinde daha yüksek risk alma eğiliminde olabilir.

Bir ünlü borsa, kullanıcı varlıklarını gayrimenkul, girişim şirketleri ve diğer yüksek riskli varlıklara yatırıyor; bu, bu teşvik yapısının tipik bir örneğidir. Eğer yatırım başarılı olursa, kazanç platforma aittir; eğer başarısız olursa, kayıplar kullanıcıya aktarılır.

CEX aynı anda birden fazla rol üstlenir, bunlar arasında aracılık, piyasa yapıcı, coin listeleme denetçisi gibi roller bulunur ve bu durum sistemik çıkar çatışmalarına yol açabilir. Bazı borsalar kendi işlemlerine katılır ve emir defteri bilgilerini kontrol eder, bu da önceden işlem yapma (front-running) sorununa yol açabilir ve piyasa adilliğini etkileyebilir.

Listeleme sürecinde, proje taraflarının yüksek ücretler ödemesi veya listeleme hakkı için token tahsis etmesi gibi bir durum da bulunmaktadır, bu da piyasa manipülasyonu riskini daha da artırmaktadır.

Çoğu merkezi̇ kri̇pto borsasi, işlem ücretlerinden elde ettiği gelirle ana kârını sağlamaktadır ve platformlar yüksek frekanslı ve yüksek kaldıraçlı işlemleri teşvik etmektedir. Bazı platformlar, çoğu kullanıcı için aşırı riskli olmasına rağmen, 125 kata kadar kaldıraçlı ürünler tanıtmaktadır. Platformlar yüksek kaldıraçlı işlemlerden kazanç elde ederken, kullanıcılar tasfiye olma veya büyük kayıplar riskiyle karşı karşıya kalmaktadır.

Aynı zamanda, bazı platformlar kısa vadeli büyüme hedeflerine yönelme eğilimindedir, örneğin platform coin'leri, IEO'lar veya karmaşık türev ürünler sunarak, uzun vadeli güvenlik ve sürdürülebilirliği göz ardı etmektedir.

Tasfiye Riski Mekanizması

Merkezi platformlar, kullanıcıların yoğun çekim talepleriyle karşılaştıklarında likidite krizine girmelerini kolaylaştıran bir kısmi rezerv modeli benimsemektedir. Bir ünlü borsa olayında, olumsuz haberlerin ortaya çıkması ve rakiplerin açıkça güvensizlik ifade etmesinin ardından, çok sayıda kullanıcı kısa süre içinde çekim talebinde bulunmuş ve bu durum platformun likiditesinin tükenmesine ve nihayetinde iflas etmesine yol açmıştır.

Varlıkların ve borçların genel dengesi sağlansa bile, likidite desteği eksik olduğunda çöküşe neden olabilecek durumlar ortaya çıkabilir. Bu tür bir kırılganlık, merkez bankasının likidite desteğine güvenebilen geleneksel bankacılık sistemi ile keskin bir tezat oluşturur.

Kullanıcı varlıklarının geri ödenememesi olaylarının sıklaştığı bir ortamda, CEX genel olarak güven kaybıyla karşı karşıya kalıyor. Platform ileride rezerv kanıtlarını açıklasa veya denetime tabi tutsa bile, kullanıcı güveninin yeniden tesis edilme süreci oldukça yavaş. Bu tür bir güven krizi, sektörde bulaşıcı bir etki yaratma potansiyeline sahiptir; bir borsada sorun yaşanması, diğer platformlara yönelik toplu bir sorgulamayı tetikleyebilir.

2022 yılında birçok kripto varlıkla ilgili olay, sektör kurumları arasında derin varlık ve kredi ilişkileri olduğunu gösterdi. Bir platformun temerrüde düşmesi veya iflas etmesi, borç verme ilişkileri, varlık teminatı, çapraz hisse senedi gibi yollarla zincirleme risk yayılmasına neden olabilir.

Kullanıcılar platformu kullanırken, diğer yüksek riskli kuruluşlarla olan açığını tanımakta zorluk çekiyor, bu nedenle tüm sistem daha yüksek bir sistemik riskle karşı karşıya kalıyor.

Suç Ortağı Yönetim Paradigmasının Dönüşümünün Gerekliliği

Merkezi borsa kullanıcı varlık güvenliği sorunlarına yönelik kapsamlı bir analiz, problemin yalnızca bireysel platform yönetim başarısızlıklarından kaynaklanmadığını, mevcut suç ortağı modelinin yapısal kusurlarının neden olduğunu göstermektedir. Bu kusurlar arasında: aşırı güç yoğunlaşması, bilgi asimetrisi, zayıf teknik mimari, hukuki düzenlemelerin gerisinde kalması ve teşvik yapısının bozulması bulunmaktadır.

Bu sorunun çözümünün temeli, varlık suç ortağı mekanizmasını yeniden yapılandırmaktır. CEX'ten tamamen vazgeçmek gerçekçi değildir; kullanıcılar hâlâ merkezi platformların sunduğu kolaylık ve hizmetlere ihtiyaç duymaktadır. Ancak gelecekteki yön, kullanıcı deneyiminden ödün vermeden varlık suç ortağının alt yapısını yeniden şekillendirmek olmalıdır.

Teknik yöntemler, çok taraflı hesaplama (MPC), zincir üzerinde doğrulanabilir güvenli yapı, dağıtılmış anahtar yönetimi gibi alanlarda giderek olgunlaşmakta, gelecekte imza yetkisini tek noktadan kontrol yerine merkeziyetsiz işbirliğine kaydırma olanağı sunmakta, böylece kullanıcılar güvenilir platformlara güvenerek, varlık kontrolünü tamamen devretmek zorunda kalmayacaklardır.

Kripto sektörünün gelecekteki gelişimi, güvenlik, şeffaflık ve düzenleyici uyum açısından köklü bir atılım gerçekleştirmek zorundadır. CEX'in suç ortağı paradigmasının yeniden yapılandırılması artık bir seçenek değil, sektörün istikrarı ve uzun vadeli büyümesi için gerekli bir ön koşuldur.